Pogranicze polsko-białorusko-litewskie: twórcy dwujęzyczni pochodzący z Białostocczyzny z okresu 1900–1939
KIEROWNIK: dr Anna Sakowicz
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowe Centrum Nauki (MINIATURA 5)
OKRES REALIZACJI: 12 miesięcy (2022)
BUDŻET: 10833 zł
STRESZCZENIE:
Dr Sakowicz badać będzie aktywność literacką pogranicza oraz ujęcie heterogenicznej, wielokulturowej, wielojęzycznej przestrzeni w literaturze. Aby usystematyzować wiedzę o twórczości pisarzy pochodzących z Białostocczyzny, a żyjących i tworzących w Wilnie w latach 1900–1939, przeprowadzi kwerendy w bibliotekach i archiwach w Wilnie.
Wilno od początku XX wieku do wybuchu II wojny światowej było – z uwagi na fakt braku niepodległego państwa białoruskiego – centrum życia kulturalno-literackiego społeczności białoruskiej, w tym osób pochodzących z Białostocczyzny (dzisiejsze Podlasie). Poza granicami BSRR, gdzie istniał system totalitarny, literatura białoruska swobodnie rozwijała się w Wilnie. To w głównej mierze w Wilnie skupiała się inteligencja białoruska, a wraz z nią nastąpił rozwój życia literackiego Białorusinów.
Za najważniejszą cechę literatury pogranicza uznaje się zapis codziennego doświadczenia życia na terytorium wielokulturowym, ale także obronę i apologię „małych ojczyzn”. Zadaniem badawczym dr Anny Sakowicz będzie weryfikacja tych aspektów w odnalezionych utworach powstałych na pograniczu, a przechowywanych w instytucjach naukowych w Wilnie. Teksty literackie zostaną następnie poddane analizie, uwzględniającej szereg zagadnień istotnych dla heterogenicznej przestrzeni pogranicza, zwłaszcza częste zmiany granic państwowych, dobrowolne i wymuszone migracje, konflikty narodowościowo-społeczne, problemy z tożsamością etniczno-kulturową. Poszukiwania dr Sakowicz skoncentrują się również na takich kwestiach, jak: aktywność społeczno-kulturowa człowieka pogranicza, sposób postrzegania przezeń egzystencji na ziemi „przechodów”, reakcje na postawy deprecjonujące jego kulturową autoidentyfikację, i szerzej, interakcje związane ze współistnieniem na danym terytorium różnych narodów, kultur, wyznań i języków.
Literaturę pogranicza w zależności od doświadczenia wspólnoty istnienia na pograniczu ująć można w ramach dwóch modeli kulturowych (zob. M. Dąbrowska-Partyka, Pogranicza literatury – literatura pogranicza). Pierwszy – ma charakter hubrystyczny*, i wyróżnia się postawami ksenofobicznymi, uaktywnianiem idei politycznej i kulturowej ekspansji, a także opiera się na wyraźnej świadomości granicy, tzn. podziału przestrzeni na swoją i obcą. Drugi opisać można jako postawę otwarcia, związaną z przekształceniem niejednoznacznego przeżycia pogranicza w źródło bogactwa, realizującą się w sferze codzienności, przeżyć intymnych, prywatnych, mających walor autentyzmu, zdystansowaną wobec kolektywnych formuł i wzorców wytwarzanych przez centra kulturowe. Celem dr Sakowicz jest również próba odpowiedzi na pytanie: który z modeli kulturowych przeważa w utworach powstałych na pograniczu polsko-białorusko-litewskim?
* Jako hubrystyczną defniuje badaczka taką świadomość, która „objawia się jako kulturowa autokreacja wysuniętej placówki, przedmurza czy oblężonej twierdzy” (Pogranicza literatury – literatura pogranicza, 2004, s. 10)
Medellin: obraz traumy i przemocy w twórczości kolumbijskich dziennikarzy
KIEROWNIK: dr Anna Maria Karczewska
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowe Centrum Nauki (MINIATURA 5)
OKRES REALIZACJI: 12 miesięcy (2021–2022)
BUDŻET: 26455 zł
STRESZCZENIE
Projekt poświęcony jest najnowszemu reportażowi kolumbijskiemu jako zapisowi przemocy doświadczanej przez mieszkańców Medellin w latach 1980-2011 oraz reakcji społeczeństwa na tę przemoc. Projekt ma dowieść, że literatura (w tym wypadku niefikcjonalna) nie tylko odpowiada na potrzebę dawania świadectwa cierpieniu, ale również rzuca wyzwanie istniejącym formom reprezentacji przemocy. Reportaże na temat sytuacji w opanowanym przez przestępczość Medellin oddają głos grupom marginalizowanym (mieszkańcom tzw. barrios populares, ubogich dzielnic), dokumentują zbiorową i indywidualną traumę oraz strategie przetrwania. Pokazują one także długą historię i wieloaspektowość przemocy oraz wskazują, jak różne formy tej przemocy wpływają na codzienne życie i samoświadomość mieszkańców Medellin. Teksty Ricardo Antonio Aricapy (Comuna 13, 2015), Juana Camilo Castañeda Arboledy (Nuestro otro infierno, 2017) i Alonso Salazara (No nacimos pa 'semilla, 1990) będą przedmiotem analizy i pozwolą na weryfikację powyższych hipotez.
Reportaże te współtworzą typ narracji, określany w studiach latynoamerykańskich jako testimonio, w którym chodzi o gest powtórzenia traumatycznego doświadczenia i które ujawnia granice wiedzy, reprezentacji i sprawiedliwości. Testimonio to rodzaj narracji, która dokumentuje aspekty rzeczywistości Ameryki Łacińskiej, która upublicznia sytuację opresji lub niesprawiedliwości, ujawnia pilną potrzebę dawania świadectwa wydarzeniu lub serii wydarzeń związanych z przemocą, łamaniem praw człowieka. Indywidualne wspomnienia spisane w testimonio mogą reprezentować perspektywę dużo szerszej grupy osób (Beverley 2004, Gugelberger 1996). Narracja, która jest utrzymana w pierwszej osobie i symuluje przekaz oralny, stanowi tu autentyczne świadectwo przemocy, ale jest jednocześnie poddana stylizacji literackiej. Oryginalne relacje swoich rozmówców zapisują i oddają do druku najczęściej dziennikarze, co wpływa na postać samego świadectwa. Reportaże z Ameryki Południowej mają zwykle formę tradycyjnego storytelling lub narracji autobiograficznej. Tego typu reportaże domagają się tym samym odmiennych narzędzi analizy niż np. świadectwa po Holokauście, zarówno na poziomie konstrukcji literackiej (Herman 2013, Vickroy 2015), jak i koncepcji traumy.
Przedmiotem działania jest dwumiesięczny wyjazd do kolumbijskiego miasta Medellin w celu przeprowadzenia kwerendy w kilku bibliotekach, archiwach i muzeach. Kwerenda pozwoli na zgromadzenie literatury źródłowej oraz uzyskanie dostępu do najnowszych badań dotyczących kolumbijskich reportaży poświęconych konfliktom społeczno-kulturowym. Dodatkowym celem jest uzupełnienie wiedzy o problemach życia codziennego mieszkańców Medellin; zgromadzenie korpusu tekstów niezbędnych do przeprowadzenia analizy reportaży oraz – na ich podstawie – prześledzenia sposobów artykulacji doświadczenia przemocy przez Kolumbijczyków.
Przedstawione tutaj zagadnienia zasługują na uwagę z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, literatura dotycząca przemocy w Kolumbii koncentruje się z reguły albo na historii działań grup zbrojnych, albo na ekonomiczno-politycznych przyczynach konfliktu zbrojnego. Rzadko omawia się konsekwencje przemocy dla osób wysiedlonych oraz traumę znacznej części społeczeństwa. Nie można jednak w ten sposób skonstruować całościowej interpretacji kryzysu miasta. Dlatego literaturę dotyczącą konfliktu zbrojnego należy zestawiać ze świadectwami ofiar pozostałych barbarzyństw by wspólnie budować pamięć historyczną. Po drugie, reportaże, przyczyniają się do rekonstrukcji przeszłości, badają ją, przedstawiają wersje zarówno ofiar, jak i sprawców, często przejmują funkcję sumienia społecznego. Mają za zadanie interweniować, opowiedzieć ludzkie historie w odpowiedzialny sposób.
Naukowa, krytyczna edycja z rękopisów korespondencji Tymona Terleckiego z Jerzym Giedroyciem, Mieczysławem Grydzewskim, Janem Nowakiem-Jeziorańskim, Kazimierzem Wierzyńskim i innymi w pięciu tomach
KIEROWNIK: dr hab. Violetta Wejs-Milewska, prof. UwB
ZESPÓŁ: dr hab. Anna Janicka, prof. UwB, prof. Nina Taylor-Terlecka, Oxford, mgr Agata Stecewicz, mgr Irena Szewczenko; wykonawcy pomocniczy: dr hab. Barbara Czarnecka, mgr Urszula Trochimowicz, Anna Artysiewicz, dr Sylwia Szarejko i inni
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe”)
OKRES REALIZACJI: 2019–2023
NUMER PROJEKTU: Nr PJP/PJP/2020/1/00006
BUDŻET: 965 900 zł
OPIS
Podstawę przedmiotu badań stanowi niepublikowana dotąd spuścizna epistolograficzna Tymona Terleckiego (1905-2000; jej gros znajduje się w Archiwum Tymona Terleckiego w Oksfordzie), jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej emigracji niepodległościowej: doktora nauk humanistycznych, wykładowcy-teatrologa w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie, po wybuchu II wojny światowej żołnierza polskiej Armii we Francji, redaktora „Polski Walczącej”, po wojnie zaś członka NiD-u, Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, prezesa Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, ale przede wszystkim ważnego dla polskiej emigracji działacza, pisarza, eseisty, publicysty, współpracownika Radia Wolna Europa, pomysłodawcy i realizatora szeregu programów audialnych, inicjatora gromadzenia w Bibliotece Polskiej w Londynie zbiorów twórców emigracyjnych, pracowitego edytora. (Niezwykle ważne dla polskiej kultury i dziedzictwa narodowego jego dzieła to Straty kultury polskiej 1939–1945, Książnica Polska, Glasgow, i monumentalna Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, t. 1–2, Londyn 1964–1965). Wielowymiarowa i nieprzerwana aktywność Terleckiego od września 1939 r., po emigrację spędzoną w Londynie (z czasowym wyjazdem do USA i pracą w Katedrze Polonistyki Uniwersytetu w Chicago), znalazła swoje potwierdzenie w jego licznych publikacjach, choć ich duża część jest nadal rozproszona w czasopismach i z pewnością wymaga jeszcze zespolenia.
Na szczególną uwagę – i to stanowi przedmiot niniejszego projektu badawczego – zasługują rękopisy Tymona Terleckiego złożone w archiwum oksfordzkim. Oczekują one na wydanie systemowe, a gros spośród nich stanowi korespondencja. Poza wydanymi dotąd zespołami epistolografii teatralnej, korpusami listów, które pisarz wymieniał z Józefem Wittlinem, Andrzejem Bobkowskim i Witoldem Gombrowiczem, pozostaje ogromna korespondencja, która czeka na krytyczne wydanie, a znajduje się nie tylko w Archiwum prywatnym Terleckiego w Oxfordzie, lecz również w wielu innych miejscach, takich jak: Biblioteka Polska w Londynie, Biblioteka Polska w Paryżu, Instytut „Kultury”, Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku, PIASA, a w Polsce – Biblioteka UJ i Archiwum Emigracji w Toruniu.
Cel i zamierzony rezultat projektu sprowadza się zatem do przygotowania (zebrania i opracowania materiału rękopiśmiennego) oraz edycji krytycznej tej „nieznanej” korespondencji. Jak się okazuje, twórca i organizator życia kulturalnego polskiej diaspory w Londynie intensywnie korespondował z kilkoma najbardziej znaczącymi postaciami polskiej powojennej emigracji, a byli to: Jan Nowak-Jeziorański (korpus tej korespondencji liczy ze strony J. Nowaka-Jeziorańskiego ponad 1000 jednostek, przechowywanych w Archiwum w Oksfordzie, które stanowią znakomite źródło do badań nad związkami Terleckiego z monachijską Rozgłośnią Radia Wolna Europa); redaktor paryskiej „Kultury” Jerzy Giedroyć (na ten korpus składa się ok. 350 listów ze zbiorów Maisons-Laffitte i Oxfordu); Mieczysław Grydzewski – redaktor londyńskich „Wiadomości” (to ok. 1500 listów z archiwum w Oksfordzie i Archiwum Emigracji w Toruniu), Kazimierz Wierzyński – wybitny poeta, eseista, po wojnie na emigracji w USA (zespoły korespondencji Wierzyńskiego i Terleckiego są przechowywane w kilku miejscach: w Bibliotece Polskiej w Londynie, Bibliotece Polskiej w Paryżu, w PIASA w Nowym Jorku i Instytucie Piłsudskiego w Nowym Jorku). Na ostatni, piąty tom złożą się korpusy epistolograficzne, których współautorkami były m.in.: Maria Danilewicz Zielińska, Tamara Karren, Zofia Romanowiczowa oraz Stefania Kossowska.
KONFERENCJE
W ramach projektu zaplanowano cykl konferencji naukowych, organizowanych przez Zakład Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych (Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku) we współpracy z Biblioteką Polską w Londynie oraz Departamentem Języków i Literatur Obcych Uniwersytetu w Turynie).
Cykl nosi tytuł ARCHIWA KULTURY POLSKIEJ XX WIEKU (LONDYN – TURYN – BIAŁYSTOK).
Problematyka konferencji dotyczy archiwalnych źródeł współczesnych badań monograficznych i biograficznych, istotnych w kontekście coraz bardziej zaznaczającej się potrzeby reinterpretacji spojrzenia na kulturę polską XX wieku (także okresów wcześniejszych). Ponadto wiele instytucji i osób prywatnych aktualnie upublicznia (zgodnie z cezurą czasu) swoje zbiory, zdejmując klauzule dyskrecjonalności chroniące dokumentację twórców, których życie przypadało zwłaszcza na okres 20-lecia międzywojennego, a wskutek pożogi wojennej ich działalność kontynuowana była bądź na emigracji, bądź w powojennym PRL-u (ci ostatni przeżyli okupację w Polsce i tu pozostali lub do kraju powrócili z emigracji). W cyklu trzech spotkań konferencyjnych spiętych głównym tytułem, omówione zostaną szczegółowe obszary/konteksty dot. m.in. poloniców, wagi monografii i epistolografii, aktualnie dostępnych (czy też jeszcze niedostępnych a zlokalizowanych) źródeł.
- I Międzynarodowa Konferencja ARCHIWALNE ŹRÓDŁA WSPÓŁCZESNYCH BADAŃ MONOGRAFICZNYCH I BIOGRAFICZNYCH (Londyn 9 listopada 2019 roku, POSK, Czytelnia Biblioteki Polskiej) (Plakat)
- (zaplanowana) II Międzynarodowa Konferencja EPISTOLOGRAFIA I EMIGRACJA. PERSPEKTYWY BADAWCZE (Uniwersytet w Turynie)
Zagadnienia badawcze: Listy emigrantów i do emigrantów: osobliwości modelu genologicznego, metodologia badań nad epistolografią emigracyjną, list w strukturze współczesnej biografii i monografii o twórcy emigracyjnym (i krajowym), zasoby epistolograficzne polskich bibliotek i archiwów za granicą, polilingwizm listów emigracyjnych, między krajem a Zachodem: listy emigrantów okiem cenzury i Urzędu Bezpieczeństwa, problemy edytora epistolografii – próba katalogu
- (zaplanowana) III Międzynarodowa Konferencja POLONICA ZAGRANICZNE. STAN WIEDZY I PERSPEKTYWY BADAWCZE (Białystok)
Zagadnienia badawcze: Geografia poloniców zagranicznych: biblioteki, muzea, archiwa zagraniczne, archiwa prywatne, zapomniane, zapoznane, nieznane: perspektywy nowych odkryć poloniców w ośrodkach zagranicznych, polonica w Europie Zachodniej a polonica w Europie Wschodniej – stan wiedzy/stan dostępności, amerykańskie i światowe zasoby poloniców, między krajem a emigracją: rola poloniców w transferze kulturowym między kulturą polską a kulturą światową, metodologia badań nad polonicami/ problemy/wyzwania
Literatura pisarzy pokolenia Beatu w perspektywie lacanowskiej
KIEROWNIK: dr Tomasz SawczukŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Clifford and Mary Corbridge Trust, the University of Cambridge
OKRES REALIZACJI: 3 miesiące (2014–2015)
BUDŻET: 7700 zł
OPIS
Projekt skupiał się na realizacji dwóch zasadniczych celów: zapoznaniu się z twórczością amerykańskich pisarzy z tzw. pokolenia Beatu (wraz z poświęconymi im pracami krytycznymi) oraz zweryfikowaniu na ile twórczość ta rezonuje z teoriami psychoanalitycznymi Jacquesa Lacana. Przesłanką do podjęcia się powyższego namysłu krytycznego było przeświadczenie, że umocowana w wielorako realizującej się językowej spontaniczności i konfesji literatura bitników domaga się świeżego psychoanalitycznego spojrzenia, które z jednej strony zastąpiłoby nachalne odczytania psychobiograficzne, a z drugiej pozwoliłoby wydobyć z niej nieuświadomione tekstualne procesy i dostrzec paralele między jej strategiami twórczymi a założeniami lacanowskiej psychoanalizy. W miarę trwania projektu badania zaczęły ogniskować się na twórczości konkretnego pisarza i czołowego przedstawiciela ’Beat Generation’, Jacka Kerouaca, powinowactwie jego stylu określanego jako „spontaniczna bopowa prozodia” z psychoanalitycznym mapowaniem pracy nieświadomego oraz na motywach nieobecności ojca i symbolicznego wybrakowania (w rozumieniu lacanowskim) przenikających jego literacki projekt zwany „legendą Duluoza”. Rezultatem badań jest monografia autorska i dwa artykuły naukowe.
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- T. Sawczuk, On the Road to Lost Fathers: Jack Kerouac in a Lacanian Perspective, Frankfurt am Main 2019.
- T. Sawczuk: Longing for What (Never) Was: Jack Kerouac and the Nostalgic Subject in a Lacanian Perspective, w: Nostalgia in North-American Literature and Culture, red. Z. Maszewski, W. Łaszkiewicz, J. Partyka, Cambridge 2016, s. 174–183.
- T. Sawczuk, Kalifornia w supermarkecie – Beat w kulturze mainstreamu, w: Bitnicy, red. M. Paryż, Warszawa 2016, s. 285–305
Słownik polskiej terminologii prawosławnej
KIEROWNIK: ks. prof. dr hab. Wiesław Jan Przyczyna
ZESPÓŁ: ks. dr hab. Marek Ławreszuk, prof. UwB, abp dr hab. Jakub Kostiuczuk, prof. ChAT (Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie), prof. dr hab. Lilia Citko (UwB), dr hab. Katarzyna Czarnecka, prof. UAM (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr hab. Józef Kuffel (Uniwersytet Jagielloński), ks. dr Jerzy Tofiluk, prof. ChAT, ks. dr Włodzimierz Misijuk (UwB), dr Anna Rygorowicz-Kuźma (UwB), dr Małgorzata Kurianowicz (UwB), dr Jarosław Charkiewicz, ks. Piotr Makal (Stowarzyszenie Bractwo Prawosławne św. św. Cyryla i Metodego), ks. dr. Jarosław Kupryjaniuk (Parafia Prawosławna Przemienienia Pańskiego w Mrągowie), mgr Grzegorz Makal (UwB), mgr Dariusz Kazimierowicz (UwB)
ŹRÓDOŁO FINANSOWANIA: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe”)
OKRES REALIZACJI: 2017–2022
NUMER PROJEKTU: 0083/NPRH5/H11/84/2017
BUDŻET: 1 110 938 zł
OPIS
Projekt Słownik polskiej terminologii prawosławnej ma na celu zgromadzenie, klasyfikację i analizę istniejącej w języku polskim terminologii Kościoła prawosławnego. Nieustannie rozwijający się zbiór, wykorzystuje zasoby z języków oryginalnych, języków mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, a także zapożyczenia z terminologii Kościoła rzymskokatolickiego. Celem realizacji projektu jest normatywizacja niejednolitego nazewnictwa. Brak kompleksowego opracowania tej terminologii w języku polskim najlepiej świadczy o konieczności i potrzebie realizacji projektu. Interdyscyplinarne badania leksykograficzne, teolingwistyczne i teologiczne, pozwolą na stworzenie normatywnego słownika uzupełnionego o wielojęzyczne indeksy w języku greckim, angielskim i cerkiewnosłowiańskim. Zasadniczy cel projektu zostanie zrealizowany poprzez kompleksową analizę wszystkich terminów związanych z prawosławiem, a następnie krytyczny przegląd słownika, co pozwoli na stworzenie jego pełnej, zrewidowanej wersji. Celem projektu jest także sformalizowanie badań leksykograficznych związanych z terminologią prawosławną.
Projekt zakłada przeprowadzenie badań i wypracowanie zasad poprawnej budowy słowotwórczej leksyki z zakresu teologii prawosławnej, co pozwoli również na jej dalsze wykorzystanie w stosunku do pojawiających się nowych terminów. Założenia projektu uwzględniają praktyczne zastosowanie wyników badań. Opracowany jako rezultat prac Zespołu słownik i przeprowadzone w projekcie zadania, zostaną szeroko udostępnione w postaci drukowanej i elektronicznej. Udostępnienie wyników badań na licencji open access pozwoli na ich wykorzystanie przez teologów, filologów oraz środowiska tłumaczy i wydawców podejmujących tematykę prawosławną.
Słownik ma się stać autorytatywnym, kompleksowym zbiorem jednostek leksykalnych wykorzystywanych w teologii prawosławnej i związanych z nią dyscyplinach naukowych. Zasoby słownikowe wyodrębnione w indeksy haseł opatrzonych kwalifikatorami pozwolą również na ujednolicenie terminologii i jej lepsze dopasowanie do wymagań. Publikacja wyników badań rozwiąże problem niewłaściwego tworzenia zapożyczeń strukturalnych (kalki) z innych języków. Praktycznym zastosowaniem wyników badań będzie możliwość wykorzystanie słownika przy tworzeniu kolejnych przekładów prawosławnych ksiąg liturgicznych na język polski. Dodatkowo projekt wspiera ubogacenie polszczyzny o terminy funkcjonujące w kulturze Kościoła prawosławnego ograniczone funkcjonowaniem w języku cerkiewnosłowiańskim, językach mniejszości narodowych i etnicznych.
WYBRANE DOTYCHCZASOWE PUBLIKACJE:
- K. Czarnecka, M. Ławreszuk, „Słownik polskiej terminologii prawosławnej” – struktura artykułu hasłowego, „Elpis” 2018, nr 20, s. 221–230.
- M. Kurianowicz, A. Rygorowicz-Kuźma, Nazwy własne w Słowniku polskiej terminologii prawosławnej, w: Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze, red. A. Rygorowicz-Kuźma, K. Rutkowski, Białystok 2019, s. 341–350.
- Katarzyna Czarnecka, Anna Rygorowicz-Kuźma, ks. Marek Ławreszuk, ks. Piotr Makal, Jarosław Charkiewicz, Opracowanie definicji w Słowniku polskiej terminologii prawosławnej, w: Leksykografia w różnych kontekstach, t. 2, red. M. Bańko, W. Decyk-Zięba, E. Rudnicka, Warszawa 2020, s. 47–55.
- W. Misijuk, Priest’s wife, matushka, presbytera czy popadija… a może khouria? Problematyka doboru angielskich odpowiedników haseł „Słownika polskiej terminologii prawosławnej”, „Elpis” 2020, nr 22, s. 61–68, https://doi.org/10.15290/elpis.2020.22.07
- W. Ławreszuk, Jak określić czynności liturgiczne prawosławnego duchownego? – podstawy teologiczne i normy językowe, „Elpis” 2020, nr 22, s. 113–120, https://doi.org/10.15290/elpis.2020.22.14.
Embodied simulation in the translation process (Symulacja ucieleśniona w procesie tłumaczeniowym)
KIEROWNIK: dr Beata Piecychna
OPIEKUN NAUKOWY: prof. Benjamin Bergen (Uniwersytet Kalifornijski w San Diego, USA)
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Fundacja Kościuszkowska
OKRES REALIZACJI: II – XII 2020
BUDŻET: 36 000 zł
OPIS
Próby odpowiedzenia na pytanie, w jaki sposób człowiek rozumie i przetwarza język, czynione są od dawna. Cześć badaczy pragnie wyjaśnić to zjawisko, odwołując się do hipotezy symulacji ucieleśnionej autorstwa Benjamina Bergena. Hipoteza ta mówi o tym, że język staje się dla nas zrozumiały, ponieważ symulujemy to, o czym traktuje dana wypowiedź bądź określony fragment tekstu. Dzieje się tak na skutek aktywacji wewnętrznie zakodowanych doświadczeń sensomotorycznych, które na co dzień zdobywamy w interakcji ze światem. I mimo że w literaturze psychologicznej oraz kognitywistycznej prowadzi się szeroko zakrojone eksperymenty, które potwierdzają mechanizm symulacji ucieleśnionej, brakuje badań, które pomogłyby odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu symulacja ucieleśniona uobecnia się w procesie tłumaczeniowym.
Celem projektu realizowanego z kognitywistami i lingwistami z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego (Language and Cognition Lab) jest weryfikacja hipotezy głównej, która brzmi następująco: Mechanizm symulacji mentalnej zachodzącej w procesie tłumaczeniowym cechuje mniejsza intensywność niż tożsamy mechanizm w procesie czytania ze zrozumieniem. Pod względem metodologicznym badanie stanowi do pewnego stopnia replikę eksperymentu przeprowadzonego w 2009 roku przez Diane Pecher, Saskię Van Dantzig, Rolfa A. Zwaana oraz René Zeelenberg. Najpierw zatem osoby badane czytają (lub tłumaczą) pojedyncze zdania implikujące kształt danego przedmiotu (np. There was a watermelon in the garden), a następnie widzą obrazek przedstawiający określony rzeczownik (np. arbuz) w konkretnym położeniu (arbuz w ogrodzie / arbuz pokrojony w miseczce) (ang. picture recognition task). Zadaniem uczestników eksperymentu jest wciśnięcie lewym palcem wskazującym przycisku na klawiaturze komputera: z – oznaczającego „nie” lub m – oznaczającego „tak”. Taka procedura eksperymentalna umożliwia przyjrzenie się specyfice i zakresowi symulacji mentalnej, jaka zachodzi w badanych procesach poznawczych. Jednym z celów badań jest nadto ustalenie stopnia podobieństwa pomiędzy mechanizmem symulacyjnym obecnym w procesie czytania ze zrozumieniem a symulacją zaznaczającą się w procesie tak zwanego czytania translacyjnego. Badaniu poddany będzie wreszcie wpływ, jaki na specyfikę mechanizmu symulacji ucieleśnionej zachodzącej w umyśle tłumacza wywierają techniki narracyjne stosowane przez autorów tekstów źródłowych, wiedza tłumacza oraz kontekst sytuacyjny procesu tłumaczeniowego.
Chrześcijaństwo we współczesnej literaturze fantasy
KIEROWNIK: dr Weronika Łaszkiewicz
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Clifford and Mary Corbridge Trust, the University of Cambridge
OKRES REALIZACJI: 2 miesiące (2013–2014)
BUDŻET: 6500 zł
OPIS
Celem projektu była analiza elementów chrześcijańskich, tj. motywów, symboli, postaci zaczerpniętych z tradycji biblijnej, jak również wartości chrześcijańskich, pojawiających we współczesnej literaturze fantasy, przez pryzmat fenomenologii religii, w szczególności teorii opracowanych przez Rudolfa Otto i Gerarda van der Leeuw. W ramach projektu przeprowadzono kwerendę biblioteczną w bibliotekach Uniwersytetu w Cambridge, która pozwoliła na przygotowanie części teoretycznej projektu dotyczącej analizy rozwoju literatury fantasy na gruncie amerykańskim i kanadyjskim, procesów towarzyszących przenoszeniu elementów mitologiczno-religijnych na grunt literatury popularnej oraz metodyki badań fenomenologicznych. Wychodząc od rozważań teoretycznych, na kolejnym etapie prac przeprowadzono wnikliwą analizę wybranych cyklów literatury fantasy (utwory Stephena R. Donaldsona, Guy’a Gavriela Kaya, Celii S. Friedman, Brandona Sandersona), która dowiodła, że wskazane utwory wiele czerpią z tradycji chrześcijańskich. Tym samym projekt osiągnął nie tylko swój cel poznawczy, ale również metodologiczny, pozwolił bowiem na wypróbowanie nowego podejścia do literatury fantastycznej; podejścia wypracowanego na bazie fenomenologii religii. Wymiernym rezultatem projektu była monografia autorska, opublikowana w wydawnictwie McFarland.
NAJWAŻNIEJSZA PUBLIKACJA
- Weronika Łaszkiewicz, Fantasy Literature and Christianity: A Study of the Mistborn, Coldfire, Fionavar Tapestry and Chronicles of Thomas Covenant Series, Jefferson 2018 (=Critical Explorations in Science Fiction and Fantasy, 63. Series Editors: Donald E. Palumbo and C.W. Sullivan III.).
Legendy Starego Kontynentu. Teksty i ćwiczenia dla obcokrajowców
KIEROWNIK: dr hab. Joanna Kuć
WYKONAWCY: dr hab. Joanna Kuć, prof. UwB i dr Konrad K. Szamryk
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej
OKRES REALIZACJI: 12 miesięcy (X 2020 – IX 2021)
NUMER PROJEKTU: Nr PJP/PJP/2020/1/00006
(https://www.wrotapodlasia.pl/pl/edukacja/edukacja_nauka/legendy-starego-kontynentu–po-polsku-dla-obcokrajowcow-projekt-uwb-dofinansowany-przez-nawa.html)
BUDŻET: 68 716,76 zł
OPIS
Celem projektu jest przybliżenie dziedzictwa kulturowego, jakim są legendy, pochodzące z różnych państw europejskich, na których wychowały się pokolenia Polaków i Europejczyków. Oryginalne teksty, zabrane w ostatnich dwóch latach od obcokrajowców studiujących w Polsce oraz od studentów uniwersytetów partnerskich, zostaną podzielone wg motywów, które w nich występują, oraz opatrzone ćwiczeniami gramatyczno-leksykalnymi prezentującymi różne zjawiska językowe polszczyzny. Posłużą jako podręcznik/materiały do nauczania jpjo dla Polonii i obcokrajowców uczących się języka polskiego na poziomach B1 i B2 i ukażą się w wersji drukowanej na wiosnę 2021 r. oraz jako e-book na stronach szkoły językowej „Pollando”.
Badania pilotażowe, określające poziom ćwiczeń, zostaną przeprowadzone na wiosnę wśród studentów roku przygotowującego do studiów w Polsce (programy im. gen. Andersa i I. Łukasiewicza). Rzeczywista promocja książki odbędzie się w uniwersytetach partnerskich: w Uniwersytecie w Ostrawie (Czechy) oraz w Uniwersytecie Witolda Wielkiego w Wilnie (Litwa), w których odbędą się warsztaty z kultury żywego słowa i techniki mówienia oraz warsztaty leksykalno-gramatyczne z języka polskiego. Na spotkanie ze studentami polonistyki, uczniami polskich szkół, nauczycielami języka polskiego i wykładowcami uczelni partnerskich oraz polskojęzycznymi mieszkańcami Wilna i Ostrawy pojadą lektorzy jpjo z UwB: dr hab. Joanna Kuć i dr K.K. Szamryk.
Więcej o projekcie na stronie https://legendy-kontynentu.pl
Angielska edycja książki Kamili Budrowskiej Literatura i pisarze wobec cenzury PRL. 1948 – 1958
KIEROWNIK: prof. dr hab. Kamila Budrowska
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (moduł: Uniwersalia 2.1)
OKRES REALIZACJI: 2017–2019
BUDŻET: 54.559 zł
OPIS
Celem projektu było wykonanie angielskiego przekładu książki Literatura i pisarze wobec cenzury PRL. 1948–1958 autorstwa Kamili Budrowskiej. Środki uzyskano w rybie konkursowym z grantu przyznanego przez MNiSW w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł: Uniwersalia 2.1). Założeniem programu Uniwersalia 2.1. jest tłumaczenie wybitnych polskich prac z zakresu humanistyki na języki obce.
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- Budrowska, Kamila, Writers, Literature and Censorship in Poland. 1948-1958, transl. P. A. Vickers. Peter Lang, Berlin 2020.
Kontynuacja krytycznych edycji wybitnych, zapomnianych dzieł XIX-wiecznej polskiej literatury romantycznej w Naukowej Serii Wydawniczej „Czarny Romantyzm” w XII tomach
KIEROWNICY: dr hab. Halina Krukowska, prof. UwB; dr hab. Piotr Stasiewicz, prof. UwB
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe”)
OKRES REALIZACJI: 2018–2022
NUMER PROJEKTU: 81 11H 17 0222 85 (nr umowy 0222/NPRH6/H11/85/2018)
BUDŻET: 644 600 zł
OPIS
Głównym celem projektu jest wznowienie naukowej, krytycznej edycji zapomnianych dzieł literackich należących do nurtu „czarnego romantyzmu”, który rozwijał się w polskiej literaturze powstającej na pograniczu, na kresach wschodnich. „Czarny romantyzm” to jeden z najważniejszych nurtów w literaturze romantyzmu polskiego, angielskiego i niemieckiego, charakteryzujący się pesymistyczną, ciemną, mroczną wizją świata: egzystencji człowieka, natury i kultury, bytu i historii. Jak przypomina Halina Krukowska, nurt ten stanowi swoisty wyróżnik polskiego romantyzmu, łączy się bowiem z pierwiastkiem regionalnym, orientalnym, wydając wspaniałe dzieła klasyków tzw. „ukraińskiej szkoły w poezji polskiej”. Zgodnie z założeniami projektu, przedmiotem opracowań w kolejnych tomach będą zarówno dzieła polskie, jak i te z pogranicza polsko-ukraińsko-białorusko-litewskiego, a wśród nich także teksty pozostające do tej pory w rękopisach. To m.in. utwory Anny Mostowskiej, Karoliny Proniewskiej, Erazma Słowackiego, Jana Barszczewskiego, Michała Chodźki, Erazma Izopolskiego, Zenona Fisza, a także antologia wszystkich polskich przekładów XVIII- i XIX-wiecznych Pieśni Osjana Jamesa Macphersona.
PUBLIKACJE (PRACE EDYTORSKIE)
- Zenon Fisz, Opowiadania i krajobrazy. Szkice z wędrówek po Ukrainie , wstęp i red. M. Nalepa, J. Ławski, Białystok 2019.
- Jan Barszczewski, Szlachcic Zawalnia, czyli Białoruś w fantastycznych obrazach, wstęp J. Ławski, J. Godlewska, B. Kuryłowicz, red. B. Kuryłowicz, J. Ławski, Białystok 2019.
- Erazm Słowacki, Pisma zebrane, wstęp Ł. Zabielski, W. Korotki, J. Ławski, red. J. Ławski, Ł. Zabielski, Białystok 2020.
- Paulin Święcicki, Pisma prozą , wstęp K. Korotkich, R. Radyszewski, J. Ławski, red. K. Korotkich, K. Rutkowski, Białystok 2020.
WYBRANE ARTYKUŁY NAUKOWE
- Jarosław Ławski, Hiatus. Krasiński noetyczny, w: Krasiński. Żywioły kultury, żywioły natury. Studia, red. M. Burzka-Janik, J. Ławski, Białystok–Opole 2019, s. 41–57.
- Jarosław Ławski, Ironia i nihilizm. Figura bibliotekarza w „Posłuchaniu u Lucypera” Józefa Sękowskiego, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2019, nr 8(11), cz. 2, s. 83–94, https://doi.org/10.32798/pflit.69.
- Paweł Wojciechowski, „Dziennik wewnętrznego doświadczenia”. Melodie pielgrzyma Jana Barszczewskiego, „Wiek XIX” 2019, nr 12, s. 207–218, https://rcin.org.pl/dlibra/publication/128809/edition/130916/content.
- [w druku] Jarosław Ławski, „Życie sieroty” Jana Barszczewskiego – czarny romantyzm spoza modelu „antagonizmu wieszczów”, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” [2020].