Naukowa edycja krytyczna „Pism rozproszonych” Zygmunta Glogera w trzech tomach
KIEROWNIK: prof. dr hab. Jarosław Ławski
INSTYTUCJA ODPOWIEDZIALNA: Książnica Podlaska im Łukasza Górnickiego w Białymstoku (mgr Jan Leończuk)
ZESPÓŁ: prof. dr hab. Jarosław Ławski (Uniwersytetu w Białymstoku), prof. dr hab. Anna Sitarska (prof. em. UwB), mgr Jan Leończuk (Książnica Podlaska), mgr Grzegorz Kowalski (Książnica Podlaska), dr Łukasz Zabielski (Książnica Podlaska), mgr Daniel Znamierowski (Książnica Podlaska) i inni
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe”)
OKRES REALIZACJI: 2013–2017
NUMER PROJEKTU: 11H 12 0335 81
BUDŻET: 300 000 zł
OPIS
Generalnym założeniem projektu było zebranie, krytyczne opracowanie i wydanie w formie III-tomowej publikacji ponad ośmiuset artykułów wybitnego badacza i literata z Podlasia, pisanych na przestrzeni jego całego życia (1845–1910) do ponad sześćdziesięciu najważniejszych czasopism społecznych i kulturalnych XIX wieku. Edycja ta służy przywróceniu nauce i obiegowi czytelniczemu efektów wieloletniej pracy Zygmunta Glogera, uczonego o niezwykle różnorodnych zainteresowaniach, a ponadto bystrego obserwatora i komentatora życia codziennego drugiej połowy XIX wieku i pierwszej dekady wieku XX.
Gloger, ze względu na rozpiętość zainteresowań i typową dla dziewiętnastowiecznych badaczy omnikompetencję, daje w swoich tekstach złożony, mozaikowy obraz całej epoki charakteryzowanej mianem „dziewiętnastowieczności”. Rozproszone w ówczesnych periodykach, zapomniane i zlekceważone, drobne artykuły Glogera stanowią dziś równie cenne źródło wiedzy, co jego teksty wydane w formie wydawnictw zwartych, wciąż czytane, cenione i wznawiane. Informacje podawane przez Glogera często przekraczają granice jednej dyscypliny, dlatego na przykład wiele jego tekstów etnograficznych będzie ważnym punktem odniesienia dla literaturoznawców, wiele relacji z wypraw archeologicznych zawiera bogate opisy społeczeństwa etc.
Wysoko należy ocenić również walory estetyczne „pism rozproszonych” starożytnika z Jeżewa. Gloger odznaczał się niewątpliwie talentem pisarskim i jego relacje mogą być czytane jako doskonała literatura faktu, nierzadko posiadająca cechy reportażu. „Pisma rozproszone” to również wiersze, eseje, błyskotliwe felietony. Z całą pewnością warto spojrzeć na Glogera jako na twórcę literatury. Co najważniejsze: teksty zebrane w trzech tomach „pism rozproszonych” nigdy dotąd nie były publikowane jako całość ani też wznawiane od czasów Glogera.
Podstawowe cele naukowe przedkładanego projektu badawczego to: krytyczna, III-tomowa, naukowa edycja „pism rozproszonych” Zygmunta Glogera; inauguracja systematycznych badań nad naukowym, estetycznym i literackim kształtem tekstów, zamieszczonych w Pismach rozproszonych, a także wprowadzenie do polonistycznej i nie tylko polonistycznej edukacji uniwersyteckiej zajęć poświęconych Glogerowi. W celu podjęcia i systematycznego przeprowadzenia wskazanej inicjatywy edytorskiej i naukowej Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w porozumieniu z Uniwersytetem w Białymstoku (Wydział Filologiczny), powołała Zespół Badawczy „Glogerianum”, który opracował edycję Pism rozproszonych we współpracy z kompetentnymi uczonymi z kraju i zagranicy.
Więcej o projekcie: https://ksiaznicapodlaska.pl/dzialalnosc-naukowa/projekty-naukowe/naukowa-edycja-krytyczna-pism-rozproszonych-zygmunta-glogera-w-trzech-tomach/ oraz
PUBLIKACJE
- Zygmunt Gloger, Pisma rozproszone. T. 1: 1863–1876, red. nauk. ed. Jarosław Ławski i Jan Leończuk, wstęp Jarosław Ławski i Grzegorz Kowalski, oprac. tekstów i przypisy Grzegorz Kowalski i Łukasz Zabielski, noty i słownik czasopism Anna Janicka, indeksy oprac. Michał Siedlecki i Monika Jurkowska, Białystok 2014, 896 ss.
- Zygmunt Gloger, Pisma rozproszone. T. 2: 1877–1889, redakcja nauk. ed. Jarosław Ławski i Jan Leończuk, wstęp Anna Janicka i Dorota Rembiszewska, opracowanie tekstów i przypisy Łukasz Zabielski, Sebastian Kochaniec, Michał Siedlecki, Grzegorz Kowalski; noty i słownik czasopism Anna Janicka; indeksy oprac. Mona Al-Kaber i Michał Siedlecki, Białystok 2015, 1487 ss.
- Zygmunt Gloger, Pisma rozproszone. T. 3: 1890–1910, redakcja nauk. ed. Jarosław Ławski i Jan Leończuk, wstęp Łukasz Zabielski, Marek Rutkowski, Jarosław Ławski, opracowanie tekstów i przypisy Łukasz Zabielski, Sebastian Kochaniec, Michał Siedlecki, Patryk Suchodolski; noty i słownik czasopism Anna Janicka; indeksy oprac. Mona Al-Kaber i Michał Siedlecki, Białystok 2016.
Kobieta i prawica międzywojenna: meandry idei, sylwetki, strategie
KIEROWNIK: dr Monika Bednarczuk
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego/Narodowe Centrum Nauki (projekt badawczy własny)
OKRES REALIZACJI: 2009–2012
NUMER PROJEKTU: N N103 227337
(https://nauka-polska.pl/#/profile/research?id=327432&_k=pp0c0d)
BUDŻET: 27 550 zł
OPIS
Celem projektubyła analiza stosunku głównych ideologii obozu prawicowego (konserwatyzm, nacjonalizm), przy uwzględnieniu przekonań głoszonych przez Kościół katolicki, do kobiet, traktowanych tutaj i jako podmiot i jako przedmiot różnych wypowiedzi. W szczególności interesowały mnie pisarki i publicystki, autorki powieści, poezji, artykułów prasowych, poradników, scenariuszy akademii szkolnych, wspomnień i wierszy). Projekt był przedsięwzięciem interdyscyplinarnym, łączącym historię literatury z kontekstem ideowo-kulturowym. Szczególnie ważna rola przypadła w nim temu, co określa się mianem „historii kobieccej” i „kobiecym doświadczaniem historii”.
Do kluczowych zadań należało: prześledzenie, jakie miejsce przypisywali kobietom przedstawiciele szeroko pojmowanego obozu prawicowego, a także Kościoła katolickiego w wypowiedziach programowych poszczególnych stronnictw politycznych, artykułach prasowych, ale także popularnych utworach powieściowych, pełniących funkcje petryfikujące pewne zachowania – utworach tworzonych z reguły przez mężczyzn. Te wyobrażenia czy „projekty” kobiet zostały skonfrontowane z – jak się okazało – zdecydowanie mniej schematycznymi kreacjami (i autokreacjami) w tekstach autorstwa kobiet. Udało się pokazać, że kobiety w okresie międzywojennym były ograniczane ideologiami prawicowymi w różnym stopniu, oraz że w obrębie propozycji z kręgu prawicy dotyczących roli społecznej i kulturowej kobiet istniały zasadnicze (wewnętrzne) rozbieżności. Kolejnymi zadaniami były: rekonstrukcja czynników powodujących zgodę na (ewentualne) umniejszanie roli kobiety w życiu publicznym, z uwzględnieniem priorytetów ówczesnych kobiet; dalej: ukazanie znaczenia tych wątków (fabularnych, publicystycznych, wspomnieniowych), które wiążą się z czymś, co nazwałam „traumą bolszewicką”; wreszcie ukazanie, w jaki sposób kobiety popierające prawicę polityczną stabilizowały lub rozsadzały dominujący w tym obozie dyskurs na temat kobiecości. Role i strategie negocjacyjne prawicowych autorek i działaczek odtwarzałam przy tym zarówno w wymiarze realnym (na przykładzie działalności nauczycielskiej i/lub społeczno-politycznej), jak i w kreowanych przez nie światach literackich. Takie podejście pozwoliło dowieść, iż kobiety w kręgu prawicy aktywne były nie tylko w obszarze tradycyjnych ’kobiecych’ zajęć typu nauczanie, lecz również tych kojarzonych ze światem mężczyzn: angażowały się w działania zbrojne, głośno upominały o pamięć bojowniczek i wchodziły w spory z co bardziej konserwatywnymi męskimi przedstawicielami nurtów prawicowych.
Szczegółowej analizie poddano twórczość kilku pisarek na tle układu komunikacyjno-towarzyskiego (lub rodzinnego), w jakim funkcjonowały (z naciskiem na wymiar ‘lokalności’ czy ‘prowincjonalności’) oraz w odniesieniu do założeń twórczych. Obok powieści popularnej czy masowej interesowała mnie pisana przez kobiety powieść polityczna, powieść katolicka i formy pośrednie, jak też różnogatunkowa twórczość religijna i rozmaite teksty okolicznościowe (scenariusze wieczornic i teatrzyków, poradniki).
W oparciu o prace z zakresu gender studies, psychologii, socjologii przeanalizowano kontekst polityczno-społeczny działań wybranych postaci, stosunek ważniejszych ugrupowań do roli kobiet w życiu publicznym, a także koncepcje zachowań wyborczych, istotne dla zdefiniowania właśnie tendencji wyborczych kobiet w dobie międzywojennej. Ważnym zagadnieniem był przy tym aspekt biograficzny, okazało się bowiem, że strategie i poglądy reprezentantek pokolenia „starych” i „młodych”, zwłaszcza w łonie obozu narodowego, dość znacznie się od siebie różniły. Rozpatrywano ponadto wagę religii i tradycji ziemiańskiej dla formowania światopoglądu opisywanych kobiet oraz – na tyle, na ile była tutaj możliwa rekonstrukcja – wzajemną percepcję określonych autorek i ich umocowanie w kontekście geograficznym, klasowym i instytucjonalnym. Do kluczowych tekstów, jakie poddano analizie, należały narracje romansowe. Z jednej strony chodziło o wyszczególnienie ideałów i antywzorów kobiecych w beletrystyce prawicowych autorów oraz autorek, z drugiej – o zwrócenie uwagi na funkcję powieści popularnej w propagowaniu idei konserwatywnych i narodowych. Jak się okazało, szczególna rola przypadała w tych utworach reprezentantom społeczności żydowskiej i rosyjskiej, co wiązało się z antybolszewickim i antysemickim nastawieniem sporej części literatów sympatyzujących z prawicą. Celem projektu było też ukazanie zawiłych losów i niekonsekwencji ideowej niektórych autorek. Znakomitym przykładem postaci wymykającej się prostym ocenom jest Stefania Laudyn-Chrzanowska, która rozpoczynała działalność jako walcząca o równouprawnienie kobiet i bliska hasłom socjalistycznym redaktorka chicagowskiego „Głosu Polek”, a umiera jako zwolenniczka obozu narodowego. Badając jej drogę światopoglądową, uwzględniono różnorakie okoliczności jej metamorfozy od feminizmu ku nacjonalizmowi, w tym warunki działalności wśród Polonii, stosunek do Rosji oraz klimat społeczno-polityczny Zakopanego, w gdzie publicystka ta zamieszkała w latach 20. Ważkim obszarem dociekań była ponadto twórczość Wandy Miłaszewskiej, autorki konserwatywnej, która przekracza granice między obiegiem wysokoartystycznym a trywialnym. Jej fabuły odczytane zostały z jednej strony przez pryzmat motywu „przędzenia” codzienności i w kontekście wypowiedzi pisarzy katolickich początku XX wieku (Gilbert K. Chesterton), z drugiej zaś – pod kątem „konwencji kobiecości” (Ewa Kraskowska).
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- M. Bednarczuk, Kobiety w kręgu prawicy międzywojennej idee, sylwetki, strategie pisarskie, Wrocław 2012, 518 ss. (publikacja dostępna pod adresem: https://zenodo.org/record/3904175.
- M. Bednarczuk, Der Pole in Salomes Fallstricken: Antisemitismus, Antibolschewismus und Geschlecht, w: Texturen – Identitäten – Theorien, hg. von Nina Frieß, Inna Ganschow, Irina Gradinari, Marion Rutz, Potsdam 2011, s. 221–238. https://publishup.uni-potsdam.de/opus4-ubp/files/5343/jfsl2010.pdf
- M. Bednarczuk, Afirmacja zwyczajności w prozie Wandy Miłaszewskiej w kontekście idei Gilberta K. Chestertona, w: Kontexty a inšpirácie katolíckej moderny, red. Edita Prihodova, Ružomberok 2011, s. 8–48. https://doi.org/10.5281/zenodo.3677335
- M. Bednarczuk, O próbie mariażu literatury katolickiej z popularną – twórczość Izabeli Lutosławskiej-Wolikowskiej, w: Zachodnie wzorce i wschodnie realia: Przedstawicielki elit prowincjonalnych w XIX i pierwszej połowie XX wieku, red. Małgorzata Dajnowicz, Białystok 2009, s. 21–37. https://doi.org/10.5281/zenodo.3677315
Ideentransfer – Mobilität – Wandel: deutsche Kultur und Wissenschaft in Wilna (1803-1832) [Transfer idei – mobilność – zmiana: niemiecka kultura i nauka w Wilnie (1803–1832)]
KIEROWNIK: dr hab. Monika Bednarczuk
ZESPÓŁ: dr Katarzyna Filutowska (UW), dr hab. Marta Kopij-Weiß (UWr), prof. Mirja Lecke (Ruhr-Universität Bochum) i dr hab. Monika Bednarczuk
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Beauftragte der Bundesregierung für Kultur und Medien (Pełnomocnik Rządu Niemieckiego ds. Kultury i Mediów)
OKRES REALIZACJI: I 2016 – XII 2017
NUMER PROJEKTU: ZMV I 2-2516DK0608 (BKM), K44 43000/11#21 (BVA)
BUDŻET: 23 440 euro
OPIS
Założony w 1579 roku Uniwersytet Wileński przeżywał okres rozkwitu po 1803 roku, kiedy to – za rządów Aleksandra I – został przemianowany na Cesarski Uniwersytet Wileński i dość szybko stał się największym uniwersytetem na terenie Imperium Rosyjskiego; uniwersytetem o wielkim znaczeniu dla systemu oświatowego w zachodnich guberniach. Przy tym do czasu śledztwa Nowosilcowa wymierzonego przeciwko tajnym stowarzyszeniom studenckim była to uczelnia dość autonomiczna, zdominowana przez kulturę polską i dysponująca środkami, które pozwalały na fundowanie stypendiów i finansowanie staży zagranicznych (szczegółowo opisał sytuację uczelni Daniel Beauvois). Dzięki korzystnym uwarunkowaniom społeczno-politycznym, kulturowym i ekonomicznym, u progu XIX wieku rozwinęło się w Wilnie twórcze, aktywne środowisko, porównywalne w pewnym stopniu z Dorpatem i Petersburgiem. Jednak w przeciwieństwie do niemiecko-bałtycko-rosyjskich relacji kulturalnych i naukowych, które przyciągnęły uwagę wielu historyków i historyków kultury, zarówno obecność cudzoziemców w Wilnie końca XVIII i początku XIX w., postrzegana właśnie przez pryzmat transferu nauki i kultury, jak i funkcjonowanie sieci towarzysko-naukowych powiązanych z Wilnem, to w dużej mierze obszary dopiero czekające na wnikliwe studia. Dlatego nie chodziło nam o tradycyjne zestawienie świetlanych momentów i wybitnych osobowości w dziejach Uniwersytetu, lecz o zniuansowaną interpretację jego międzynarodowych kontekstów.
Pod koniec XVIII i w początku XIX wieku grupa niemieckich i niemieckojęzycznych uczonych (pochodzących z Prus, Alzacji, Wiednia i nie tylko, lecz polscy profesorowie zwali ich ’Niemcami’) zgłaszali swoje kandydatury na stanowiska ogłaszane przez Uniwersytet Wileński lub przyjmowali zaproszenia do objęcia katedr. Z kolei członkowie polskiej i/lub spolonizowanej (litewskiej) kadry profesorskiej oraz młodzieży studenckiej odwiedzali niemieckie uniwersytety w celach naukowych, nawiązując bardziej lub mniej ożywione kontakty ze środowiskami Berlina, Getyngi, Drezna, Jeny, Lipska czy Freibergu (w Saksonii). W Wilnie wiedza – teoretyczny i stosowana – nabyta w niemieckich (i nie tylko) instytucjach oraz „przywieziona” na nośnikach typu książki, listy, periodyki, instrumenty naukowe, była przekazywana studentom i szerszej publiczności (czytelnikom lokalnej prasy kulturalnej, ale też rekrutującym się z grona okolicznej szlachty słuchaczom wykładów uniwersyteckich itp.).
W ramach projektu analizie poddano różne wymiary i konteksty procesu polsko-niemieckiego transferu nauki i kultury. W centrum badań stały następujące dziedziny: filozofia, filologia klasyczna i orientalistyka, literatura oraz nauki przyrodnicze. Pamiętając o specyfice każdej z nich, prześledzono polsko-niemieckie (z uwzględnieniem kultur pośredniczących: francuskiej i rosyjskiej) konteksty wileńskiej sceny akademickiej, a także okołoakademickiej, bo uwagę poświęcono także społecznemu oddziaływaniu wileńskich uczonych i literatów. W zakresie metodologii najistotniejsza dla projektu była koncepcja transferu kulturowego (Michel Espagne, Michael Werner, Matthias Middel).
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- K. Filutowska, German philosophy in Vilnius in the years 1803–1832 and the origins of Polish Romanticism, „Studies in East European Thought” 2020, No. 1(72), s.19–30, https://link.springer.com/article/10.1007/s11212-019-09340-7
- M. Bednarczuk, Gottfried Groddeck im Netz: Historische Konstellationen, Gelehrtennetzwerke und Wissenstransfer in Mittelosteuropa an der Schwelle vom 18. zum 19. Jahrhundert, „Zeitschrift für Slawistik” 2017, H. 4(62), s. 518–546, https://doi.org/10.1515/slaw-2017-0034, https://doi.org/10.5281/zenodo.1305281
- M. Bednarczuk, Wielojęzyczność w kontekście akademickim: sieci naukowe, samodoskonalenie i polityka w Wilnie (w końcu XVIII i pierwszych dekadach XIX wieku). „Wielogłos” 2016, nr 2(28), s. 27–62. https://doi.org/10.4467/2084395XWI.16.009.5899
Edycja krytyczna i przekład na język polski „Białoruskiego Tristana” – rękopisu ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu
KIEROWNIK: prof. dr hab. Lidia Citko
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
OKRES REALIZACJI: 2015–2018
OPIS
Celem projektu realizowanego w latach 2015-2018 było przygotowanie edycji krytycznej oraz przekładu na język polski starobiałoruskiej wersji legendy o rycerzu Tristanie, stanowiącej część XVI- i XVII-wiecznego rękopiśmiennego kodeksu (sygn. Rps 94), przechowywanego w zbiorach Biblioteki Raczyńskich. Białoruska wersja legendy o rycerzu Tristanie jest najcenniejszą częścią tego kodeksu i jednocześnie najstarszym zabytkiem białoruskiej literatury świeckiej. To także jedyna zachowana słowiańska wersja legendy o Tristanie, napisana prozą. Rękopis tzw. Białoruskiego Tristana został odkryty w 1842 r. i opisany w 1846 r. przez Osipa Bodianskiego
Zabytkowy kodeks został w 2014 r. wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.
Wchodzący w skład Kodeksu Raczyńskich romans rycerski – pod względem treści – jest bliski włoskojęzycznej redakcji weneckiej z XV wieku, zaś końcowa jego część wykazuje wpływ redakcji pochodzących z tradycji toskańskiej. Utwór jest starobiałoruską translacją jego włoskich wersji, przy czym nie można wykluczyć pośrednictwa południowosłowiańskiego. Na istnienie hipotetycznego łącznika między tekstem włoskim i białoruskim może wskazywać m.in. słownictwo, ograniczone zasięgiem swego występowania do terenów bałkańskich, które odegrały rolę swoistego przekaźnika w transmisji literatury zachodnioeuropejskiej na ziemie Słowian wschodnich.
Chcąc przywrócić pamięć o tym unikatowym manuskrypcie z czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Biblioteka Raczyńskich wystąpiła z inicjatywą przygotowania edycji dzieła. Zadania tego podjęła się Lidia Citko. Wydany tom, oprócz wersji fototypicznej, zawiera odczytany z rękopisu tekst powieści z komentarzami językowo-filologicznymi oraz jego przekład na język polski. W tomie znalazły się ponadto uwagi dotyczące zasad odczytania tekstu i jego przekładu oraz artykuły badaczy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza – prof. Jana Jurkiewicza i prof. Bogusława Zielińskiego – podsumowujące obecny stan wiedzy o rękopiśmiennym zabytku.
Białoruski Tristan, istniejący dotychczas w przekładach na język angielski, serbski, włoski oraz białoruski, doczekał się wreszcie – dzięki niniejszemu projektowi – tłumaczenia polskiego.
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- Białoruski Tristan. Rękopis ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, opracowanie i przekład Lilia Citko, Poznań 2018, 419 ss.
- L. Citko, Starobiałoruski Tristan w zbiorach Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu – uwagi o języku rękopisu, „Slavia Orientalis” 2007, nr 2, s. 359–372.
- L. Citko, Świecka literatura przekładowa XVI wieku – źródło do badań historii języka białoruskiego (na podstawie przekładów romansów rycerskich), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 2018, t. LXVI, s. 61–77.
- L. Citko, Nawiązania południowosłowiańskie w języku starobiałoruskiego „Tristana” (na podstawie rękopiśmiennego Kodeksu Raczyńskich z XVI wieku), w: Rajko Nahtigal in 100 let slavistike na Univerzi v Ljubljani. Monografija ob 100. obletnici nastanka Oddelka za slavistiko Filozofske fakultete UL, Urednice: P. Stankovska, A. Derganc, A. Šivic-Dular, Ljubljana 2019, s. 185–195.
Więcej o projekcie na stronie: http://www.bracz.edu.pl/o-bibliotece/publikacje-biblioteki/
Sprache als Forschungs- und Lehrgegenstand
KIEROWNIK: dr hab. Magdalena Thien
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD)
OKRES REALIZACJI: VII–VIII 2019
OPIS
Projekt, w którego ramach przebywałam na stażu naukowym w Instytucie Języka Niemieckiego w Mannheim (od 2019 roku Leibniz-Institut für Deutsche Sprache), sytuuje się na przecięciu językoznawstwa germanistycznego z glottodydaktyką, a dokładniej dydaktyką języka niemieckiego jako obcego w kształceniu akademickim. Kluczowym dla moich badań jest stwierdzenie, iż wiele współczesnych dyscyplin humanistycznych (w tym także glottodydaktykę i językoznawstwo) charakteryzuje interdyscyplinarność, która wynika z wielowymiarowości licznych przedmiotów poznania (np. języka, tekstu, kultury, umysłu), a w konsekwencji z przyjmowania przez specjalistów różnych perspektyw badawczych w realizowaniu nowych celów poznawczych. Cele te osiągane są na drodze poszerzania badź przeformułowania pytań badawczych oraz zachodzenia tych pytań na pola uprawiane przez przedstawicieli innych dziedzin, co skutkuje niejednokrotnie pojawieniem się nowych dyscyplin i subdyscyplin oraz dyscyplin pogranicza. Sytuacja, kiedy danym aspektem interesuje się kilka dziedzin, jest niejako zjawiskiem nagminnym w humanistyce. I tak, chociaż pytanie o naturę i właściwości języka kierujemy zasadniczo do językoznawstwa, to również dla glottodydaktyki język jest w pewnych zakresach poznawczych ważnym i interesującym obiektem poznania. Glottodydaktyka postrzega jednakże język ze swojej własnej perspektywy, wynikającej ze specyficznych dla niej pojęć, odniesień i orientacji teoretycznych. Odmienne i dyspcyplinarnie specyficzne pytania, cele i perspektywy badawcze, które konstytuują językoznawstwo i glottodydaktykę, mogą prowadzić do pewnych odmienności czy rozbieżności w opisie języka jako przedmiotu badań obu dyscyplin. Owe mogą z jednej strony przyczyniać się do holistycznego, bardziej zróżnicowanego spojrzenia na język jako wspólny objekt zainteresowania oraz poszerzać granice naszego poznania naukowego. Z drugiej strony, będąc niejednokrotnie efektem redukcji, selekcji, uproszczenia czy trywializacji, prowadzą do oddalania się dyscyplin, skutkującym utratą wspólnych przedmiotów refleksji, a w dalszej perspektywie stagnacją poznawczą i nieinnowacyjnością w sferze działalności praktycznej. Celem projektu jest refleksja nad językiem i jego opisem na lekcji języka obcego, jak też próba wskazania potencjalnych źródeł niezgodności w językoznawczym i dydaktycznym opisie języka.
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- M. Pieklarz-Thien, Sprache als Forschungs- und Lehr/-Lerngegenstand. Eine Diskussion über die Divergenz zwischen der linguistischen und didaktischen Sprachauffassung und ihre Konsequenzen im germanistischen Deutschunterricht im Ausland, w: Deutsch als Fremdsprache. Zeitschrift zur Theorie und Praxis des Faches Deutsch als Fremdsprache” 2020, nr4, s. 219–231 [w druku].
- M. Pieklarz-Thien, „Sprechen Deutsche korrektes Deutsch?“ – Rekonstruktion der Lernerperspektive auf den mündlichen Sprachgebrauch deutscher Muttersprachler anhand einer Inhaltsanalyse eines Internet-Diskussionsforums, w: Die Lernenden in der Forschung zum Lehren und Lernen fremder Sprachen, red. M. Pieklarz-Thien, Sebastian Chudak, Frankfurt am Main 2020, s. 57–82 [w druku].
Gesprochene Sprache in der philologischen Sprachausbildung: Perspektiven der neueren Sprachforschung für den an der kommunikativen Praxis orientierten fortgeschrittenen DaF-Unterricht
KIEROWNIK: dr hab. Magdalena Thien
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD)
OKRES REALIZACJI: VI–VII 2013
OPIS
Projekt wpisuje się we współczesne rozważania nad problematyką inkorporacji i adaptacji nowszych wyników badań nad językiem dla filologicznego kształcenia językowego. W ramach projektu przebywałam na stażu w Instytucie Języka Niemieckiego w Mannheim (Institut für Deutsche Sprache), gdzie prowadziłam kwerendy biblioteczne oraz konsultacje naukowe. Przedmiotem mojego zainteresowania były szczególnie korzyści wynikające z integracji języka mówionego w filologicznym kształceniu językowym oraz perspektywy dalszego usprawniania procesu dydaktycznego na drodze właściwego doboru treści kształcenia oraz definiowania wiedzy i umiejętności językowych dla osób uczących się języka obcego. Kluczowe jest tutaj przekonanie, iż dynamiczny rozwój językoznawstwa, będącego jednym z głównych źródeł wiedzy glottodydaktyki, skłania do zebrania dotychczasowych wyników badań w zakresie języka mówionego i przełożenia ich na grunt glottodydaktyczny, a w dalszej kolejności na grunt metodyczny poprzez stworzenie zintegrowanego pakietu działań wspomagających akwizycję języka mówionego w ramach kształcenia językowego.
Problematyka ta podejmowana była w polskim piśmiennictwie glottodydaktycznym w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Wskazać należy przede wszystkim prace Ewy Tomczyk-Popińskiej i Czesławy Schatte. Wzmożonym zainteresowaniem cieszy się ona jednak głównie w Niemczech, gdzie jest tematem licznych publikacji, a w ostatnich latach również konferencji międzynarodowych. Zakres tematyczny podejmowanych zagadnień, poszukiwawczy wciąż charakter prowadzonych badań co do kwestii fundamentalnych (opis mówionej niemczyzny), a przede wszystkim deficyty praktyki kształceniowej wskazują, że istnieje zapotrzebowanie na całościowe, transparentne, usystematyzowane i (względem języka pisanego) kontra stywne ujęcie mówionej niemczyzny dla potrzeb glottodydaktycznych. Konsekwencją braku pogłębionego ujęcia tych zagadnień w programach kształcenia i materiałach dydaktycznych jest postrzeganie struktury języka przez osoby uczące się go jako systemu zamkniętego w sensie formalnym. Oznacza to istnienie określonych luk w ich wiedzy i świadomości językowej; luk, których wypełnienie możliwe byłoby dzięki wiedzy dostarczanej przez modele opisujące relację pomiędzy ustnym a pisemnym użyciem języka. Również silne nacechowanie wypowiedzi ustnych specyfiką języka pisanego, obserwowane u tych studentów filologii obcych, którzy nabywali kompetencje językowe głównie w Polsce i w kontekście sformalizowanym, a którzy nadal stanowią największą grupę na kierunkach filologicznych, widzieć można jako konsekwencję zawężonej konceptualizacji języka, znamiennej dla preparowanych materiałów glottodydaktycznych. Z tego powodu nie dziwią spotykane w literaturze przedmiotu stwierdzenia, iż opanowanie autentycznego języka mówionego pozostaje w gestii samych uczących się, tzn. zależy od ich doświadczeń zdobywanych samodzielnie w kontaktach z rodzimymi użytkownikami języka.
Problematyce tej, analizowanej na tle rozważań teoretycznych dotyczących specyfiki języka mówionego o zasięgu ogólnoniemieckim oraz filologicznego uczenia się i nauczania języków obcych, poświęcony jest niniejszy projekt.
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
- M. Pieklarz-Thien, Gesprochene Sprache in der philologischen Sprachausbildung. Theoretische Grundlagen – Empirische Befunde – Exemplarische Anwendungen, Frankfurt am Main 2015, 382 ss.
- M. Pieklarz-Thien, Standardowa niemczyzna mówiona w kształceniu językowym na poziomie filologicznym. Krótkie podsumowanie najważniejszych wniosków z badań własnych i prezentacja przykładowych rozwiązań praktycznych, „Prace Językoznawcze”2018, nr 20(4), s. 207–226.
- M. Pieklarz-Thien, Zum Ertrag der germanistischen Sprachwissenschaft für die germanistische DaF-Didaktik in Polen: Der sprachliche Lerngegenstand Gesprochenes Standarddeutsch, „Studia Germanica Gedaniensia” 2020, nr 43, 112–123.
WORLD LITERATURE: The History of American Literature
KIEROWNIK: prof. dr Nozliya Normurodova (Taszkient)
PARTNERKA po stronie polskiej: dr Weronika Łaszkiewicz
ŹRÓDŁO FINANSOWANI: Państwowy Uniwersytet Języka I Literatury Uzbeckiej im. Alishera Navoi
w Taszkiencie (Alisher Navoi Tashkent State University of Uzbek Language and Literature) (Uzbekistan)
OKRES REALIZACJI: XI 2020
OPIS
Projekt miał charakter dydaktyczny, a jednocześnie miał umożliwić nawiązanie kontaktów naukowych między środowiskiem białostockich anglistów i amerykanistów a badaczami z Uniwersytetu w Taszkiencie. Na zaproszenie pani prof. prof. Nozliyi Normurodovej z Wydziału Teorii i Praktyki Przekładu dr Weronika Łaszkiewicz opracowała i wygłosiła kilkunastogodzinny cykl wykładów, połączonych z dyskusją, na temat dziejów literatury amerykańskiej (od Oświecenia do postmodernizmu). Celem zajęć było zapoznanie uzbeckich studentów z historycznym rozwojem literatury w USA, poczynając od czasów kolonialnych, a kończąc na okresie współczesnym. Wykłady były skierowane do studentów specjalizujących się w translatoryce, co pozwoliło poszerzyć obowiązujące na tym kierunku treści programowe o nowy materiał. W trakcie wykładów studenci poznali czołowych pisarzy amerykańskich z różnych epok, jak również cechy charakteryzujące poszczególne fazy rozwoju literatury amerykańskiej.
Słuchacze wykazali duże zainteresowanie nie tylko problematyką wykładów, ale także literaturą i kulturą polską, co w przyszłości zaowocować może szerszą współpracą i wymianą studentów, zwłaszcza w ramach programu Erasmus+.
Problemy społeczno-kulturowe we współczesnej literaturze fantastycznej
KIEROWNIK: dr Tereza Dědinová
PARTNERZY po stronie polskiej: dr Sylwia Borowska-Szerszun i dr Weronika Łaszkiewicz
ŹRÓDŁO FINANSOWANI: Uniwersytet Masaryka, Brno (Czechy)
OKRES REALIZACJI: XI 2020
OPIS
Projekt miał charakter dydaktyczny, a zarazem służył pogłębieniu kontaktów naukowych między środowiskiem filologów angielskich i amerykanistów z Uniwersytetu Masaryka a tymi pracującymi na Uniwersytecie w Białymstoku. Na zaproszenie dr Terezy Dědinovej dr Sylwia Borowska-Szerszun oraz dr Weronika Łaszkiewicz przeprowadziły w listopadzie 2020 roku łącznie 24 godziny autorskich zajęć konwersatoryjno-warsztatowych dla studentów z Czech.
12-godzinny cykl zajęć przygotowany przez dr Borowską-Szerszun nosił tytuł“Game of Victims and Monsters: Representation of Sexual and Female Violence in A Song of Ice and Fire and Game of Thrones.” Jego celem było z jednej strony omówienie motywów przemocy (zwłaszcza seksualnej) wobec kobiet, z drugiej – przyjrzenie się obrazom przemocy stosowanej przez kobiety w szerszym kontekście społeczno-kulturowym. Podczas spotkań studenci analizowali fragmenty Pieśni o ogniu i lodzie George’a R.R. Martina oraz sceny serialu Gra o tron produkcji HBO, rozważając kwestie związane ze sposobem ujmowania (reprezentacji) seksualności oraz hierarchią ról płciowych w perspektywie zarówno etycznej, jak i społecznej. Zarówno burzliwe dyskusje w mniejszych grupach opracowujących poszczególne tematy, jak i zaangażowanie studentów na forum całej grupy doskonale pokazały, jak istotnym nośnikiem norm społecznych jest współczesna kultura popularna i jak silnie wpływa ona na kształtowanie postaw w wymiarze globalnym.
Z kolei przygotowany i przeprowadzony przez dr Weronikę Łaszkiewicz cykl zajęć, również 12-godzinny, nosił tytuł „Native Americans in Fantasy Literature”. Ich celem było przybliżenie uczestnikom spotkań problemu apropriacji kulturowej w odniesieniu do społeczności indiańskich w USA. W czasie zajęć dyskutowano o problemach, z jakimi borykają się obecnie społeczności indiańskie, o stereotypach etnicznych i wyobrażeniach na temat Indian oraz analizowali wybrane powieści fantastyczne, których autorzy, pomimo że nie wywodzą się z rodzin o indiańskich korzeniach, wykorzystują postaci i tradycje wzorowane na tradycjach Indian. Zajęcia zwiększyły wrażliwości studentów na problemy mniejszości etnicznych oraz pogłębiły ich wiedzę z zakresu problematyki literatury popularnej oraz kultury USA.