Literackie Podlasie kobiet -autorki, bohaterki, czytelniczki
Zapraszamy do wzięcia udziału w Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej
Literackie Podlasie kobiet – autorki, bohaterki, czytelniczki
Konferencja odbywa się w ramach obchodów 30-lecia Nagrody Literackiej Prezydenta Miasta Białegostoku
im. Wiesława Kazaneckiego Białystok, 13 września 2021 r.
Szczegóły w dokumentach poniżej:
Eseje prof. Marka Kochanowskiego
„Takiej książki o Białymstoku jeszcze u nas nie było – pisze Jolanta Sztachelska .
Eseje Marka Kochanowskiego to w równym stopniu opowieść o mieście, z którym autor się utożsamia, jak też narracja o własnym pokoleniu, dla którego przeżyciem inicjacyjnym stał się pamiętny rok 1989. Wyznacznikami progu, za którym czai się dorosłość, zazwyczaj są przeżycia osobiste, ale w jego opowieści ważny okazał się szok, jakiego doświadczył obserwując proces modernizacyjny przestrzeni miejskiej. Transformację, która pociągnęła za sobą nieuniknione zniknięcie/znikanie całych dzielnic miasta. Nieistniejące już lub całkowicie przekształcone miejsca, ścieżki, drzewa czy inne ślady dawnego życia pozostają tropami jedynie dla tych, którzy jeszcze pamiętają, przechowując w mapie mentalnej ich powidoki, na wpół zatarte obrazy czy choćby emocje. To z tych okruchów rodzą się miejskie mity, legendy czy pieśni. Ale Kochanowski nie jest i nie chce być bardem przeszłości Białegostoku – przestrzeń, o której mówi, i w której chciałby żyć – to żywa sieć relacji (miasto-biblioteka-uniwersytet), w której odnaleźć się mogą w dialogu dawne i nowe pokolenia.
Lektura obowiązkowa dla wszystkich współczesnych białostoczan!”
Na temat książki, Białegostoku, jego starych i nowych dzielnic, instytucji, doświadczeń pokolenia transformacji i o wielu innych sprawach rozmawialiśmy z Autorem 27 listopada 2020 roku. Spotkanie, prowadzone przez Katarzynę Sawicką-Mierzyńską, odbyło się online, uczestniczyło w nim ok. 50 osób.
Książka „Miasto rebus. Eseje o Białymstoku”, opublikowana przez wydawnictwo Fundacja Sąsiedzi, została napisana w ramach stypendium artystycznego Prezydenta Miasta Białegostoku z 2019 r.
Organizatorzy:
Zespół Badań Regionalnych oraz Zakład Literatury XIX wieku i Kultur Regionalnych Uniwersytetu w Białymstoku
Poruszyć miejsce
W październiku 2018 roku ukazała się książka Katarzyny Sawickiej-Mierzyńskiej Poruszyć miejsce. Obraz Białegostoku w twórczości Sokrata Janowicza i Ignacego Karpowicza. Publikacja stanowi drugi tom zainicjowanego przez Zespół Badań Regionalnych oraz Zakład Literatury Oświecenia i Romantyzmu cyklu wydawniczego „Biała Seria. Podlaski Regionalizm Literacki”. Już niebawem pojawi się tom pierwszy: Podlasie – od „terra incognita” do „white power” oraz trzeci: Białostockie „Kontrasty”. Szkice i materiały.
Zespół redakcyjny serii tworzą: Danuta Zawadzka (przewodnicząca), Elżbieta Dąbrowicz, Marcin Lul oraz Katarzyna Sawicka-Mierzyńska; w skład Rady redakcyjnej weszli: Krzysztof Czyżewski (Fundacja Pogranicze), Elżbieta Konończuk (Uniwersytet w Białymstoku), Małgorzata Mikołajczak (Uniwersytet Zielonogórski), Elżbieta Rybicka (Uniwersytet Jagielloński), Joanna Szydłowska (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski).
Biała Seria prezentuje książki naukowe, poświęcone literaturze i kulturze regionu podlaskiego oraz krain sąsiedzkich. Nazwa serii nawiązuje do często występujących na Podlasiu toponimów i hydronimów, np.: Białystok, Białowieża, rzeka Biała. Wskazuje też na Białorusinów współtworzących specyfikę naszego regionu. W przekazach kulturowych biel była – i jest nadal – wykorzystywana do konstruowania tożsamości północno-wschodniej części Europy, np. jako „białej plamy”, „krainy białych niedźwiedzi”, „ziemi nieznanej” (terra incognita), przyjaznej Zachodowi części Rusi (Alba Russia) lub przeciwnie: matecznika polskiego szowinizmu i rasizmu (white power). Zazwyczaj były to identyfikacje nadawane z zewnątrz, przez tych, którzy wyobrażali sobie Podlasie na podstawie cudzych przekazów.
W myśl praw optyki biel należy do najbardziej subiektywnie postrzeganych barw, ma wiele odcieni, a światło białe tworzy mieszanina kolorów. Seria stwarza możliwość rozpoznawania pełnego spektrum tożsamościowej bieli Podlasia: rozważania literackich i kulturowych jego topografii, oświetlania ich genezy, monitorowania recepcji – zwłaszcza z białostockiej perspektywy. Sprzyja krytycznemu współtworzeniu (obrazu) tych miejsc i „ratowniczemu” zaangażowaniu na lokalnym gruncie. Biała Seria wpisuje się w zainicjowane w XXI wieku i prowadzone w wielu polskich ośrodkach akademickich badania regionalistyczne, określane mianem „nowego regionalizmu”.
ZBR w Radiu Białystok
Z inspiracji zorganizowanym przez Zespół Badań Regionalnych sympozjum powstał reportaż Doroty Sokołowskiej Legenda o „Kontrastach”. Na temat historii i rangi miesięcznika oraz tworzącego go środowiska wypowiadają się między innymi członkinie ZBR – prof. Jolanta Sztachelska i dr Katarzyna Sawicka-Mierzyńska. Zapraszamy do słuchania:
http://www.radio.bialystok.pl/reportaz/index/id/147505
Gratulujemy Jolancie Sztachelskiej uzyskania tytułu naukowego profesora!
Spektakl „Bieżenki”
8 czerwca 2018 roku w Uniwersyteckim Centrum Kultury odbyła się premiera spektaklu „Bieżenki”. Drugi pokaz został zaprezentowany 11 sierpnia w Akademii Supraskiej w ramach festiwalu Podlasie SlowFest. W obu wydarzeniach uczestniczyło ponad 200 widzów.
Spektakl miał charakter otwartego, partycypacyjnego działania scenicznego, do którego zaproszone zostały osoby chcące się podzielić wspomnieniami związanymi z bieżeństwem – wojennym uchodźstwem ludności, głównie prawosławnej, z zachodnich rubieży ówczesnego Imperium Rosyjskiego (w tym terenów Podlasia), jakie miało miejsce w 1915 roku. Ich postpamięciowe opowieści ogniskowały się wokół kobiet: matek, ciotek, babć, prababć, sąsiadek. Ważny kontekst spektaklu stanowiła książka Anety Prymaka-Oniszk Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy – sam reportaż, jak też zawarte w nim fotografie, wykorzystane jako „wyzwalacze” indywidualnych historii.
Katarzyna Niziołek / kuratorka projektu: „Struktura spektaklu, a przede wszystkim jego zawartość zależeć będzie od uczestników, od tego, co zechcą wnieść do przedsięwzięcia, czym się podzielić i w jaki sposób. Na razie mamy tylko kilka punktów nawigacyjnych: reportaż Anety Prymaka-Oniszk, jako pretekst do podjęcia tematu, zdjęcia z książki, wokół których chcielibyśmy skonstruować wydarzenie, zaangażowanie kobiet, które zgłosiły się do projektu, by opowiedzieć historie swoich babć, prababć, ciotek, sąsiadek”.
Katarzyna Sawicka-Mierzyńska / kuratorka projektu: „Ważnym tematem są też dla nas same mechanizmy powstawania i przekazywania wspomnień, stąd w spektaklu pojawią się sceny o charakterze „metatekstowym”, problematyzujące tę kwestię. Chcemy zaprosić uczestników i widzów nie tylko do przeżywania przeszłości, ale też zastanowienia się nad samą pracą pamięci, jej przebiegiem, zakłóceniami, konsekwencjami”.
W przedstawieniu wystąpiły:
Marta Diemianiuk
Helena Dudel
Anna Gryniewicka
Anna Kondratiuk
Dorra Ostrożańska
Ksymena Wojtkowska
Iwona Zinkiewicz
Reżyseria:
Michał Stankiewicz
Kuratorki:
Katarzyna Niziołek
Katarzyna Sawicka-Mierzyńska
Danuta Zawadzka
Organizatorzy: Pracownia Sztuki Społecznej i Zespół Badań Regionalnych Uniwersytetu w Białymstoku
Partnerem wydarzenia było Wydawnictwo Czarne.
Projekt „Bieżenki” zrealizowany został przez Fundację Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis dzięki wsparciu z budżetu Samorządu Województwa Podlaskiego oraz Rektora Uniwersytetu w Białymstoku, w ramach XVI Podlaskiego Festiwalu Nauki i Sztuki.
Plakat:
Lucjusz Sawicki
Reportaż
Dorota Sokołowska, dziennikarka Radia Białystok, absolwentka naszej polonistyki, zrealizowała reportaż o „Kontrastach”, w którym głos zabrały m.in. członkinie Zespołu Badań Regionalnych. Zachęcamy do wysłuchania.
„Regionalizm w badaniach literackich: tradycja i nowe orientacje” – podsumowanie projektu
Projekt „Regionalizm w badaniach literackich: tradycja i nowe orientacje”, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (DEC-2013/09/B/HS2/01132) i realizowany pod patronatem Komitetu Nauk o Literaturze PAN w latach 2014-2017, objął zespołowe przedsięwzięcie badawcze, w którym uczestniczyli literaturoznawcy z sześciu ośrodków akademickich w Polsce (Akademii Pomorskiej w Słupsku, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu Wrocławskiego, oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego) oraz zaproszeni przez nich badacze polscy i zagraniczni. Zespołem kierowała prof. dr hab. Małgorzata Mikołajczak z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego, a wśród wykonawców grantu była dr hab. prof. UwB Danuta Zawadzka, przewodnicząca pracom Zespołu Badań Regionalnych w Uniwersytecie w Białymstoku (Wydział Filologiczny). Stale uczestniczyły w projekcie dr Katarzyna Sawicka-Mierzyńska i dr hab. prof. UwB Elżbieta Dąbrowicz z ZBR, zaś w poszczególnych inicjatywach noworegionalistycznych udział wzięło szersze grono białostockich badaczy.
W ramach projektu, który nawiązał do prac zainicjowanych podczas konferencji „Nowy regionalizm w badaniach literackich – badawczy rekonesans i zarys perspektyw” (Zielona Góra 2012), podjęto nowatorskie interdyscyplinarne badania nad kluczowymi zagadnieniami literaturoznawstwa regionalistycznego, takimi jak relacje centralno-peryferyjne, tożsamości transgraniczne oraz formy obecności historii i pamięci w literaturze regionalnej. Zbadano także historię regionalizmu literackiego w Polsce, zebrano i opracowano materiały źródłowe dotyczące tego zagadnienia. Wykonawcy projektu wykorzystali nowoczesne metodologie i nowe języki opisu literatury regionalnej, sięgnęli do orientacji wyłaniających się w ramach tzw. zwrotu przestrzennego i kulturowej teorii literatury.
Wyniki badań, omówione i przedyskutowane podczas spotkań zorganizowanych we Wrocławiu (2014), Białymstoku (2015) i Olsztynie (2016), zostały opublikowane w postaci trzech monografii: Centra i peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku (red. W. Browarny, E. Rybicka, D. Lisek-Gębala), Region a tożsamości transgraniczne. Literatura. Miejsca. Translokacje (red. D. Zawadzka, M. Mikołajczak, K. Sawicka-Mierzyńska, Kraków 2016) oraz Regionalizm literacki – historia i pamięć (red. Z. Chojnowski, E. Rybicka, Kraków 2017), które ukazały się kolejno jako tom trzeci, czwarty i szósty serii „Nowy regionalizm w badaniach literackich”. Osobno, jako piąty tom serii ukazała się antologia tekstów, przedstawiająca rozwój idei regionalistycznej w refleksji o literaturze: Regionalizm literacki w Polsce – zarys historyczny i wybór źródeł (red. Z. Chojnowski, M. Mikołajczak, wstęp M. Mikołajczak, Kraków 2016).
Główny rezultat przeprowadzonych badań to rekonfiguracja obszaru literaturoznawstwa regionalistycznego, obejmująca zmianę perspektyw, metod i narzędzi badawczych. Ich owocem jest również przyrost wiedzy na temat twórczości regionalnej i zjawisk regionalnych w literaturze oraz nowe spojrzenie na literaturę – w świetle literaturoznawstwa regionalistycznego. Dodatkowy efekt projektu to przygotowanie gruntu do uprawiania zintegrowanych badań inter- i transdyscyplinarnych, w tym regionalnej komparatystyki.
Projekt zrewitalizował i zdynamizował literaturoznawczą regionalistykę, przyczynił się do wzrostu roli i znaczenia badań regionalnych w nauce o literaturze oraz we współczesnej humanistyce, otworzył nowe horyzonty badawcze – ważne nie tylko w wymiarze naukowym, ale i społecznym, gdyż pole badawcze regionalizmu okazało się obszarem skupiającym kluczowe problemy współczesności, takie jak relacja między globalnym a lokalnym, migracja, wielo- i transkulturowość, szeroko rozumiane pogranicze etc.
Sympozjum pod hasłem: Przeżyć przeszłość. O „pamięci pracującej” w literaturze i sztuce Podlasia
Zespół Badań Regionalnych UwB zaprasza wszystkich zainteresowanych kulturą regionu 30 listopada 2016 r. o godz. 16.30 na sympozjum pod hasłem:
Przeżyć przeszłość. O „pamięci pracującej” w literaturze i sztuce Podlasia.
Referaty, m.in. na temat prozy Michała Androsiuka, Nagrody Literackiej Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego jako narzędzia formowania regionalnego kanonu czy teatru w roli medium pamięci wygłoszą Elżbieta Dąbrowicz, Danuta Zawadzka, Monika Roman, Katarzyna Sawicka-Mierzyńska, Katarzyna Niziołek i Elżbieta Konończuk.
Prelekcjom towarzyszyć będzie dyskusja z udziałem publiczności.
Miejsce obrad:
Uniwersyteckie Centrum Kultury
Kampus Uniwersytetu w Białymstoku
ul. Ciołkowskiego 1K
Zrozumieć Białystok – pamięć i niepamiętanie. Warsztaty z publicznej dyskusji
W czwartek 3 marca, o godz. 18.00 zapraszamy na kolejne warsztaty z publicznej dyskusji z cyklu „Oto czym jesteśmy/jesteście – zrozumieć Białystok” – poświęcone problematyce pamięci i niepamiętania (pl. Uniwersytecki 1, I piętro, aula).
Spotkanie poprowadzą inicjatorki cyklu: Danuta Zawadzka, Katarzyna Niziołek i Katarzyna Sawicka-Mierzyńska, a udział wezmą w nim między innymi: Edmund Dmitrów, Krzysztof Gedroyć, Elżbieta Konończuk, Andrzej Lechowski, Walentyna Łojewska, Anna Moroz, Michał Stankiewicz, Monika Szewczyk, Sebastian Wicher, Wiesław Wróbel.
Jeśli chcemy coś zrozumieć z dziejów i teraźniejszości Białegostoku musimy zdawać sobie sprawę z mechanizmów funkcjonowania zbiorowej pamięci. Według badaczy tego fenomenu, takich jak Aleida Assmann, naturalne jest zapominanie (np. rozproszenie śladów, pozostawienie ich na boku), a nie pamiętanie. W dodatku zapominanie – podobnie jak „niepamiętanie” (tracenie z oczu) – nie zawsze musi prowadzić do utraty przeszłości. Dzieje się tak tylko wówczas, gdy ma ono charakter „aktywny”, kiedy polega na niszczeniu (cenzura, palenie książek itp.). Powstaje więc pytanie, czy na przykład słaba znajomość pewnych wątków z historii Białegostoku wśród mieszkańców miasta, między innymi historii białostockich Żydów, charakteryzująca – w świetle badań socjologicznych – naszą pamięć zbiorową, jest przykładem niepamiętania czy owego agresywnego zapominania. W przypadku miasta, którego dzieje składają się z uporczywych zerwań i nieciągłości, podstawowym błędem byłoby zbagatelizowanie skali i doniosłej, paliatywnej funkcji białostockiego niepamiętania. Mylne jest też założenie, że normę stanowi automatyczna zgoda między indywidualną pamięcią świadków historii i potomków ofiar, na przykład Holokaustu, a pamięcią zbiorową białostoczan, Podlasian, Polaków. Droga do uzgodnienia obu typów pamięci bywa zazwyczaj długa i wyboista. Pojawiają się też inne pytania:
– Na jakim etapie pracy pamięci jesteśmy w Białymstoku (pamięć archiwizująca/magazynująca/bierna, pamięć funkcjonalna/selektywna/aktywna)?
– Jak wielokrotne zerwania ciągłości kulturowej wpływają na proces przekazywania pamięci?
– Jak funkcjonuje pamięć w przestrzeni publicznej miasta, jaką historię opowiadają jej widzialne znaki (pomniki, architektura), co komunikuje ich brak lub zaniedbanie?
– Jaka jest relacja między pamięcią a literaturą/sztuką, jaką rolę pełnią teksty, dzieła sztuki, teatr w przepracowywaniu pamięci pogranicza?
– Jeśli na pograniczu miasto bywa „polem walki” o pamięć, co może nastąpić po konflikcie pamięci?
– Jaka jest białostocka „polityka pamięci”?
– Czy w Białymstoku dochodzi do agresywnego zapominania, jakie są przyczyny tabuizowania pamięci?
– Czy etyczny obowiązek pamiętania (jako warunek przetrwania każdej kultury) pozwala godzić się na/ze stratę/ą?
– Jak funkcjonuje pamięć w czasach centralizacji kultury, a jak w czasach decentralizacji, czy pamięć narodowa i pamięć(ci) regionalna/e pozwala/ją się uzgodnić?
W ramach przygotowania do dyskusji proponujemy (nieobligatoryjnie) zapoznanie się z następującymi tekstami:
• Aleida Assmann, Kanon i archiwum oraz Brzemię przeszłości. O statusie „świadka historii”, w: tejże, Między historią a pamięcią. Antologia, Warszawa 2013.
• Ewa Domańska, Historia ratownicza, „Teksty Drugie” 2014, nr 5.
• Elżbieta Rybicka, Pamięć i miasto. Palimpsest vs pole walki, „Teksty Drugie” 2011, nr 5: http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=48426.
• Magdalena Saryusz-Wolska, Kulturowe konteksty pamięci i zapominania, w: tejże, Studia o pamięci i miastach, Warszawa 2011.
Teksty dostępne są w Lektorium Wydziału Historyczno-Socjologicznego (pl. Uniwersytecki 1). Ponadto osoby zainteresowane mogą je otrzymać po przesłaniu prośby na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..”>fundacja@uwb.edu.pl.
Biorąc za punkt wyjścia powyższe obserwacje, pytania i zaproponowane lektury, zapraszamy do dyskusji na temat pamięci i niepamiętania, jako procesów kształtujących nie tylko wyobrażenia białostoczan o przeszłości, ale także współczesną kondycję i przyszłość miasta. Podczas spotkania chciałybyśmy te zagadnienia poddać refleksji i krytyce, zderzyć z innymi poglądami, pogłębić, rozwinąć, skonfrontować z codzienną praktyką mieszkańców Białegostoku. Zachęcamy również do zapoznania się z innymi wątkami poruszonymi podczas poprzedniej debaty – z pewnością także wiele spośród nich wartych jest kontynuacji. Dla przypomnienia, zapis tekstowy styczniowego spotkania dostępny jest pod adresem: http://fundacja.uwb.edu.pl/352-zapis-dyskusji-oto-kim-jestesmy-jestescie.